Wat is codependentie? Herken de symptomen & patronen

Het lezen van dit artikel neemt ongeveer 16 minuten van je tijd in beslag.

Codependentie is een term die de afgelopen jaren veel bekendheid heeft gekregen. Ook al is het geen officiële psychologische term of stoornis, het is een concept binnen de populaire psychologie waar we veel vragen over krijgen. Zo komt codependentie vaak voor in relatie tot narcisme. Dus ook daar gaan we dieper op in. Bovendien kunnen we Vidya lezers korting geven op een traject bij een narcisme coach, die je bij allerlei thema’s kan helpen, waaronder codependentie. Maar codependentie komt ook vaak voor in relatie tot borderline en depressie. Lees snel verder als je meer wil weten!

Codependentie betekenis

De letterlijke betekenis van codependentie kan worden afgeleid door de term in twee delen te splitsen: “co-” en “afhankelijkheid”. “Co-” is een voorvoegsel dat samenwerking, gemeenschappelijkheid of wederzijdse betrokkenheid aanduidt, terwijl “afhankelijkheid” verwijst naar het zijn van afhankelijk van iets of iemand anders.

Dus, letterlijk genomen, betekent codependentie dat er sprake is van een wederzijdse afhankelijkheid of een ongezond samenwerkingspatroon waarbij beide partijen in een relatie sterk afhankelijk zijn van elkaar.

| Lees ook: 9 coping strategieën in relaties, van codependentie tot relatieverslaafd |

Wat is codependentie?

De letterlijke betekenis zegt nog niet zoveel. Wat is codepententie nu echt? Codependentie is een psychologisch concept dat verwijst naar een ongezonde relatie- en gedragspatroon waarin iemand zijn of haar eigen gevoel van eigenwaarde, identiteit en welzijn laat afhangen van de goedkeuring en bevestiging van anderen. Het komt vaak voor in relaties waarin een persoon zich overmatig richt op de behoeften en wensen van anderen. Vaak gaat dit ten koste van zijn of haar eigen behoeften.

Mensen die codependent gedrag vertonen, hebben vaak moeite om grenzen te stellen, omdat ze constant bezig zijn met het pleasen van anderen. Ze voelen zich verantwoordelijk voor het geluk van anderen en hebben vaak de neiging om te zorgen voor mensen die hulp nodig hebben. Ze kunnen ook moeite hebben om hun eigen behoeften en emoties te herkennen en uit te drukken.

Codependentie kan leiden tot een disfunctioneel patroon van relaties, waarbij de persoon zichzelf steeds opoffert om anderen tevreden te stellen. Dit kan leiden tot gevoelens van frustratie, ontevredenheid, angst, depressie en een laag gevoel van eigenwaarde.

Codependentie symptomen & kenmerken

Codependentie symptomen en kenmerken in relaties kunnen variëren. Hier zijn enkele veelvoorkomende kenmerken die kunnen wijzen op codependent gedrag:

1. Overmatige focus op anderen: een codependent persoon heeft de neiging om zich buitensporig te richten op de behoeften, gevoelens en problemen van anderen. Ze verliezen zichzelf vaak in het zorgen voor anderen en verwaarlozen hun eigen behoeften en verlangens.
2. Moeite met grenzen stellen: codependent individuen hebben vaak moeite om grenzen te stellen en hun eigen behoeften en wensen duidelijk te communiceren. Ze zijn bang om anderen teleur te stellen of af te wijzen. Daarom stemmen ze vaak in met dingen waar ze eigenlijk geen zin in hebben.
3. Behoefte aan goedkeuring: mensen met codependentie verlangen vaak naar goedkeuring en bevestiging van anderen. Ze baseren hun gevoel van eigenwaarde op de mening en reacties van anderen, en kunnen zich erg onzeker voelen zonder externe validatie.
4. Controlebehoeften: codependent personen hebben vaak de neiging om situaties en mensen te willen controleren. Ze kunnen zich overmatig bezighouden met het oplossen van problemen van anderen en het beïnvloeden van de uitkomsten. Dit komt voort uit het idee dat ze geloven dat hun eigenwaarde afhangt van het fixen of ‘redden’ van anderen.
5. Vermijding van conflicten: codependente individuen hebben vaak een sterke angst voor conflicten en vermijden confrontaties ten koste van hun eigen behoeften. Ze zijn bang om afgewezen of verlaten te worden als ze hun mening uiten, dus onderdrukken ze vaak hun gevoelens en verlangens.
6. Gebrek aan eigen identiteit: codependente personen hebben de neiging om hun eigen behoeften en verlangens te verwaarlozen ten gunste van anderen. Ze hebben vaak moeite om hun eigen identiteit te definiëren en kunnen zichzelf alleen zien in relatie tot anderen.

| Lees ook: Alles over bindingsangst; kenmerken, fases en verschil man – vrouw |

Codependentie patronen

Codependente patronen in relaties uiten zich op verschillende manieren:

1. Overmatige zorg: de persoon met codependent gedrag geeft buitensporige zorg en aandacht aan de behoeften en wensen van anderen, vaak ten koste van hun eigen welzijn.
2. Pleasen en vermijden van conflicten: partners met codependentie streven ernaar hun partner te behagen en vermijden conflicten uit angst voor afwijzing. Ze passen zich aan en onderdrukken hun eigen behoeften en meningen om de harmonie te bewaren.
3. Verantwoordelijkheid voor anderen: codependent personen voelen zich verantwoordelijk voor het geluk en welzijn van anderen. Ze nemen vaak de verantwoordelijkheid op zich om problemen van anderen op te lossen, zelfs als dit niet gezond of passend is.
4. Gebrek aan grenzen: ook hebben ze vaak moeite om grenzen te stellen en hun eigen behoeften duidelijk te communiceren. Ze zijn geneigd om zichzelf op te offeren en te veel te geven zonder iets terug te verwachten.
5. Controle en reddingsgedrag: codependent personen proberen situaties en mensen te controleren, vaak met de overtuiging dat ze anderen moeten redden of fixeren. Ze kunnen obsessief betrokken raken bij het oplossen van problemen van anderen.
6. Lage eigenwaarde: personen met codependentie baseren hun gevoel van eigenwaarde op de goedkeuring en bevestiging van anderen. Ze hebben de neiging om hun eigenwaarde te verwaarlozen en voelen zich vaak onzeker zonder externe validatie.

Het is belangrijk op te merken dat deze patronen variëren afhankelijk van de individuele situatie en de specifieke dynamiek van de relatie.

Codependentie bij mannen

Codependentie uit zich doorgaans bij mannen op een vergelijkbare manier als bij vrouwen, maar er kunnen enkele specifieke patronen zijn:

Ten eerste, net als vrouwen, kunnen mannen met codependent gedrag overmatig zorgen voor anderen, waarbij ze de behoeften en wensen van anderen boven hun eigen behoeften plaatsen. Ze voelen zich verantwoordelijk voor het geluk en welzijn van anderen en hebben moeite om grenzen te stellen.

Daarnaast kunnen mannen met codependentie vaak worstelen met de druk om controle uit te oefenen. Ze hebben de neiging om situaties en mensen te willen controleren, soms vanuit de overtuiging dat ze anderen moeten redden of beschermen. Dit kan voortkomen uit sociale verwachtingen van mannelijkheid en de behoefte om als sterk en onafhankelijk gezien te worden.

Hoewel de basiselementen van codependentie vergelijkbaar zijn tussen mannen en vrouwen, kunnen de manieren waarop deze patronen zich manifesteren en worden beïnvloed door genderrollen en sociale verwachtingen verschillen. Het is belangrijk op te merken dat codependentie zowel bij mannen als vrouwen voorkomt en dat het belangrijk is om te werken aan het ontwikkelen van gezonde relatiegewoonten, ongeacht het geslacht.

| Lees ook: Waarom worden we verliefd op beschadigde mannen? |

Codependentie bij vrouwen

Codependentie bij vrouwen uit zich vaak op een manier waarbij het (ont)zorgen en pleasen centraal staan. Vrouwen met codependent gedrag hebben de neiging om buitensporige zorg en aandacht te geven aan anderen, waarbij ze hun eigen behoeften en verlangens opzij zetten. Ze voelen zich verantwoordelijk voor het geluk en welzijn van anderen en hebben moeite om grenzen te stellen.

Vrouwen met codependentie hebben vaak de drang om anderen te plezieren en conflict te vermijden. Ze willen graag de harmonie in de relatie bewaren en zijn bang om anderen teleur te stellen. Ze stemmen vaak in met de behoeften en wensen van anderen, zelfs als dit ten koste gaat van hun eigen welzijn. Ook cijferen ze zichzelf weg en negeren ze hun eigen behoeften. Om anderen tevreden te stellen offeren ze zichzelf op.

Hoewel deze patronen niet exclusief zijn voor vrouwen en ook bij mannen kunnen voorkomen, ligt bij vrouwen vaak de nadruk op het (ont)zorgen en pleasen, terwijl mannen zich meer kunnen richten op controle en bescherming.

| Lees ook: Alles wat je wilt weten over verlatingsangst |

Parentificatie

Parentificatie is een dynamiek waarbij een kind in de rol van ouder wordt geplaatst en verantwoordelijkheid neemt voor de zorg en het welzijn van de ouders of andere gezinsleden. Het kan zich voordoen wanneer de ouders fysiek afwezig zijn, emotioneel onbeschikbaar zijn, verslavingsproblemen hebben, psychische problemen hebben of om andere redenen niet in staat zijn om de ouderrol op zich te nemen.

Parentificatie speelt een belangrijke rol bij het ontstaan of de ontwikkeling van codependent gedrag. Wanneer een kind voortdurend in de rol van de zorgende ouder wordt geduwd, leert het om de eigen behoeften te negeren en zich volledig te richten op het zorgen voor anderen. Het kind kan verstrikt raken in een patroon van overmatige verantwoordelijkheid nemen en het oplossen van problemen van anderen, zonder de ruimte te hebben om de eigen behoeften en emoties te verkennen.

De parentificatie kan het kind een gevoel van eigenwaarde geven en hen laten geloven dat hun waarde afhankelijk is van het helpen en verzorgen van anderen. Dit kan de basis leggen voor codependent gedrag in volwassen relaties, waarbij de persoon voortdurend de rol van de redder op zich neemt en hun eigen behoeften opoffert om anderen te plezieren.

Hoewel parentificatie niet de enige oorzaak is van codependentie, kan het een significante invloed hebben op de ontwikkeling van codependent gedrag. Het kan leiden tot een gebrek aan eigen identiteit, moeite met grenzen stellen en een diepgewortelde behoefte om anderen te verzorgen. Het is belangrijk om de impact van parentificatie te erkennen en professionele hulp te zoeken om deze patronen te doorbreken en gezondere relatiegewoonten te ontwikkelen.

Wat zijn verder nog mogelijke oorzaken?

Codependent gedrag kan verschillende oorzaken hebben en ontstaat vaak als gevolg van een combinatie van factoren. Enkele mogelijke oorzaken en factoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van codependentie zijn:

1. Sociale en culturele factoren: het ligt misschien niet zo voor de hand, maar sociale en culturele normen en verwachtingen kunnen ook bijdragen aan codependent gedrag. Bijvoorbeeld, genderrollen en stereotypen kunnen de druk vergroten om zichzelf op te offeren en voor anderen te zorgen, met name bij vrouwen. Ook kunnen maatschappelijke verwachtingen van harmonie, conflictoplossing en het voorkomen van afwijzing bijdragen aan codependentie.
2. Gezinsachtergrond: een disfunctioneel gezins- of opvoedingssysteem kan een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van codependent gedrag. Bijvoorbeeld, opgroeien in een gezin met verslavingsproblemen, fysiek of emotioneel misbruik, verwaarlozing of andere vormen van disfunctioneel gedrag kan leiden tot het internaliseren van ongezonde relatiepatronen en een verhoogde neiging tot codependent gedrag. Parentificatie, zoals je net hebt kunnen lezen, kan voortkomen uit zo’n onveilige en/of disfunctionele gezinssituatie.
3. Onveilige hechting: problemen met hechting in de vroege kindertijd kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van codependentie. Als een kind geen veilige hechtingsfiguren heeft gehad of inconsistent is gehecht, kan het moeite hebben met vertrouwen, grenzen stellen en het ontwikkelen van een gezonde eigen identiteit.
4. Emotionele verwaarlozing: emotionele verwaarlozing in gezinssituaties kan een belangrijke factor zijn bij het ontstaan van codependent gedrag. Wanneer een kind herhaaldelijk wordt blootgesteld aan emotionele verwaarlozing, waarbij er onvoldoende aandacht, erkenning, en emotionele ondersteuning wordt geboden, kan dit diepgaande gevolgen hebben voor de ontwikkeling van het kind.

Emotionele verwaarlozing

Emotionele verwaarlozing kan zich uiten in verschillende vormen, zoals het negeren van de emoties en behoeften van het kind, het niet bieden van troost of geruststelling, of het onvoldoende beschikbaar zijn voor het kind op emotioneel niveau. Het kind kan zich onzichtbaar, niet gewaardeerd en onbelangrijk voelen.

Als gevolg hiervan kan het kind zichzelf aanleren om de eigen behoeften te negeren en de nadruk te leggen op het voldoen aan de behoeften van anderen. Ze ontwikkelen een diepgewortelde angst voor afwijzing en verlatenheid, waardoor ze sterk gericht zijn op het verkrijgen van de goedkeuring en liefde van anderen. Ze leren om hun eigen gevoelens te onderdrukken en zichzelf weg te cijferen om conflicten te vermijden en de harmonie in de relatie te behouden. Dit patroon van emotionele verwaarlozing en het internaliseren van de behoeften van anderen kan leiden tot codependent gedrag in volwassen relaties.

Het is belangrijk om te erkennen dat emotionele verwaarlozing in de kindertijd niet de enige oorzaak is van codependentie, maar het kan wel een significante rol spelen bij de ontwikkeling ervan.

Codependentie en relatieverslaafd

Relatieverslaving en codependentie hebben enige overlap, maar ze worden over het algemeen beschouwd als aparte concepten. Relatieverslaving verwijst naar een patroon waarbij iemand voortdurend emotioneel afhankelijk is van romantische relaties en de behoefte heeft om in een relatie te zijn, zelfs als die relatie schadelijk is.

Codependentie daarentegen heeft een bredere betekenis en verwijst naar een neiging om afhankelijk te zijn van anderen voor het gevoel van eigenwaarde en geluk. Hoewel beide concepten verband houden met afhankelijkheid in relaties, is relatieverslaving meer specifiek gericht op de dwangmatige behoefte aan romantische relaties, terwijl codependentie een bredere reikwijdte heeft en ook betrekking heeft op andere vormen van afhankelijkheid en gedragspatronen buiten romantische relaties.

Codependentie en narcisme

Codependentie en narcisme kunnen een destructieve dynamiek vormen in relaties. Deze dynamiek ontstaat vaak doordat mensen met codependent gedrag geneigd zijn zich aangetrokken te voelen tot personen met narcistische kenmerken.

De relatie tussen codependentie en narcisme kan ontstaan door een complementariteit van behoeften en rollen. Personen met codependent gedrag hebben vaak een diepgewortelde behoefte om anderen te verzorgen en te behagen, terwijl narcistische individuen een verlangen hebben naar aandacht, bewondering en controle over anderen.

In deze dynamiek zullen mensen met codependentie vaak de rol van de verzorger op zich nemen en proberen te voldoen aan de behoeften en eisen van de narcist. Ze kunnen hun eigen behoeften verwaarlozen en zichzelf volledig opofferen in een poging om de narcist tevreden te stellen en conflicten te vermijden. Dit patroon van onderdanigheid en het opgeven van de eigen identiteit versterkt de narcistische neigingen van de andere persoon.

Aan de andere kant zullen narcistische individuen vaak gebruik maken van de afhankelijkheid en de behoefte aan goedkeuring van mensen met codependentie. Ze zullen hun macht en controle uitoefenen, manipulatieve tactieken toepassen en eisen stellen om hun eigen behoeften te bevredigen. Ze kunnen emotioneel misbruik, manipulatie en gaslighting gebruiken om de codependente persoon onder controle te houden en te blijven profiteren van hun overmatige zorg.

Deze dynamiek van codependentie en narcisme kan leiden tot een ongezonde en onevenwichtige relatie, waarbij de codependente persoon steeds meer gevangen raakt in de behoeften en eisen van de narcist. Je ontwikkelt een nog lager zelfbeeld en je raakt emotioneel volledig uitgeput.

Narcisme coach om codependentie met narcist te doorbreken

Vidya is een exclusieve samenwerking aangegaan met Lot Anne, een narcisme coach met jarenlange ervaring en een achtergrond in psychologie. Lot heeft onlangs de LOS Academy gelanceerd, waar je in drie maanden werkt aan 12 essentiële onderwerpen om narcisme uit je leven te bannen. Deze bewezen methode heeft al meer dan 120 klanten geholpen en wordt nu ook door tientallen deelnemers van de LOS Academy gevolgd.

Een belangrijk aspect van relaties met narcisten is codependentie, die de relatie vaak in stand houdt. De De LOS Academy leert je allerlei tools en technieken om los te komen van de narcist en te herstellen van het tosxische misbruik. Naast de 12 hoofdmodules biedt de Academy extra trainingen en modules, zoals “Narcisme & Sex”, omdat seks vaak een machtsmiddel is in narcistische relaties. Via Vidya krijg je 5% korting op Lot Anne’s producten met de code Vidya05. Bekijk het programma hier: LLOS Academy – Narcismecoach – Online trainingen en coaching na een narcistische relatie – Online Programma’s Narcisme | Lot Anne

Codependentie en borderline

Een vraag die we vaak per mail gesteld hebben gekregen; wat is de link tussen codependentie en borderline? Codependentie en borderline persoonlijkheidsstoornis vertonen enkele overeenkomsten en kunnen in sommige gevallen samen voorkomen. Het is echter belangrijk op te merken dat niet alle mensen met codependentie ook borderline persoonlijkheidsstoornis hebben, en vice versa.

Een gemeenschappelijk kenmerk tussen codependentie en borderline persoonlijkheidsstoornis is dat beide aandoeningen vaak worden gekenmerkt door problemen op het gebied van interpersoonlijke relaties en emotieregulatie.

Mensen met codependentie hebben de neiging om hun eigen behoeften te negeren en zich volledig te richten op het zorgen voor anderen, terwijl mensen met borderline persoonlijkheidsstoornis vaak intense en instabiele relaties hebben. Deze relaties zijn gekenmerkt door angst voor verlating en impulsieve gedragingen. Beiden hebben vaak moeite met het stellen van grenzen, het handhaven van een gezonde eigen identiteit en het omgaan met negatieve emoties.

Daarnaast kunnen zowel codependentie als borderline persoonlijkheidsstoornis het gevolg zijn van een traumatische jeugdervaring, zoals emotionele verwaarlozing, fysiek of seksueel misbruik, of een onveilige hechting. Deze traumatische ervaringen kunnen leiden tot een verstoring in de ontwikkeling van gezonde coping-mechanismen en het vermogen om gezonde relaties aan te gaan.

Verschillen codependentie en borderline

Hoewel er overlappende kenmerken zijn, zijn er ook belangrijke verschillen tussen codependentie en borderline persoonlijkheidsstoornis. Codependentie is geen erkende psychische stoornis volgens de diagnostische criteria, terwijl borderline persoonlijkheidsstoornis dat wel is. Borderline persoonlijkheidsstoornis omvat een breed scala aan symptomen, waaronder instabiliteit in stemmingen, zelfbeeld en relaties, impulsiviteit en intense angst voor verlating.

| Lees ook: Alles over een relatie met een narcist, van de kenmerken tot de red flags |

Codependentie en depressie

Er bestaat een complexe relatie tussen codependentie en depressie, waarbij de twee elkaar kunnen beïnvloeden en versterken. Hoewel ze afzonderlijke aandoeningen zijn, zijn er verschillende factoren die de link tussen codependentie en depressie kunnen verklaren:

1. Onderdrukking van eigen behoeften: mensen met codependentie hebben de neiging om hun eigen behoeften te negeren en zich voornamelijk te richten op het zorgen voor anderen. Dit kan leiden tot het onderdrukken van eigen gevoelens en behoeften. Op de lange termijn leidt dit tot gevoelens van frustratie, onvervuldheid en verlies van eigen identiteit. Deze onderdrukking kan bijdragen aan een verhoogd risico op depressieve symptomen.
2. Moeite met grenzen stellen: zoals al vaker aangegeven in dit artikel, hebben codependente personen moeite met het stellen van gezonde grenzen in hun relaties. Ze kunnen zichzelf overmatig uitputten door voortdurend beschikbaar te zijn voor anderen en hun eigen grenzen te negeren. Deze voortdurende overbelasting en het gebrek aan zelfzorg kunnen leiden tot gevoelens van vermoeidheid, machteloosheid en uiteindelijk depressie.
3. Lage eigenwaarde: ook heb je al kunnen lezen dat codependentie vaak gepaard gaat met een laag gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen. Mensen met codependentie zoeken vaak externe bevestiging en waardering om zich waardevol te voelen. Wanneer deze bevestiging ontbreekt of afhankelijk is van het helpen en pleasen van anderen, kan dit leiden tot gevoelens van ontoereikendheid en een negatief zelfbeeld. Dit versterkt depressieve gevoelens.
4. Relatieproblemen: codependente relaties kunnen vaak gekenmerkt worden door ongezonde dynamieken. Denk aan co-afhankelijkheid, controle of emotioneel misbruik. Deze problematische relatiepatronen kunnen bijdragen aan chronische stress, conflicten en gevoelens van machteloosheid. Ook dit kan leiden depressieve symptomen.

Het is belangrijk op te merken dat codependentie niet altijd tot depressie leidt en dat niet alle mensen met codependentie depressief zijn. Er zijn ook andere factoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van depressie, zoals genetische aanleg, levenservaringen en andere psychologische factoren.

Codependentie doorbreken

Om codependentie te doorbreken, zijn er verschillende stappen die genomen kunnen worden, waaronder werken aan het innerlijk kind. Hier zijn enkele suggesties:

1. Bewustwording: word je bewust van de codependente patronen in je leven en de schadelijke gevolgen ervan. Herken de neiging om anderen te pleasen, je eigen behoeften te negeren en je eigenwaarde te laten afhangen van externe goedkeuring.
2. Zelfonderzoek: neem de tijd om jezelf beter te leren kennen. Onderzoek je eigen behoeften, verlangens, grenzen en waarden. Sta stil bij je eigen gevoelens en leer ze te herkennen en te uiten.
3. Grenzen stellen: leer gezonde grenzen stellen en assertief communiceren. Oefen het aangeven van je behoeften, wensen en grenzen zonder schuldgevoelens. Sta jezelf toe om ‘nee’ te zeggen en ruimte te creëren voor zelfzorg en eigenwaarde.
4. Zelfliefde en zelfzorg: richt je op zelfliefde en zelfzorg. Leer om jezelf te waarderen, jezelf te behandelen met vriendelijkheid en compassie. Geef jezelf toestemming om tijd en energie aan jezelf te besteden, jezelf te verwennen en activiteiten te doen die je vreugde en vervulling brengen.
5. Werken aan het innerlijk kind: besteed aandacht aan je innerlijk kind, dat verwondingen heeft opgelopen door codependente patronen. Luister naar de behoeften en pijn van je innerlijk kind en bied troost en heling aan die delen van jezelf. Werk aan het loslaten van oude overtuigingen en gedragspatronen die je innerlijk kind hebben gevormd.
6. Therapie en ondersteuning: overweeg het zoeken naar professionele hulp, zoals therapie of counseling. Een getrainde therapeut kan je helpen bij het identificeren van diepgewortelde overtuigingen en emotionele patronen, en je begeleiden bij het proces van heling en groei.

Onthoud dat het doorbreken van codependentie een persoonlijk en continu proces is. Het vergt tijd, geduld en toewijding. Wees vriendelijk voor jezelf en wees bereid om ondersteuning te zoeken wanneer dat nodig is.